Zastanawiając się nad fenomenem teatru i teatralności obecnych w kontekstach pozateatralnych, ciekawą refleksję proponuje Elinor Fuchs, która porównuje owe kategorie do koncepcji rozplenienia (fr. dissémination) w ujęciu Jacques’a Derridy. Są one bowiem, według niej, rozpleniającymi się źródłami nowych znaczeń, przechwyconych również przez różnorodne obszary niezwiązane pierwotnie z teatrem[1]. Nie sposób zaprzeczyć twierdzeniom Fuchs, że teatr stał się metaforą, a nawet więcej − częścią struktury kulturowych narracji.
Paradygmat teatralny wiąże się z jednej strony z kłopotliwą koniecznością zwrócenia się w stronę wszystkich mankamentów tradycyjnego teatru, a więc sztuczności, skrępowania czy przymusu reprezentacji. Tak pojmowana teatralność pełni funkcję stabilizacyjną i świadczy − można by rzec − usługi wobec rzeczywistości zewnętrznej. Tyle że z drugiej strony ta uciążliwa scena okazuje się również miejscem dekonstrukcji, gdzie zakwestionowany zostaje tradycyjny porządek, ugruntowany proces postrzegania czy obiektywny obserwator. Granice sceny ulegają zakłóceniu, ponieważ nie są respektowane, a za każdym razem wytwarzane na nowo[2].
Popularność teatralnej metaforyki wynikła z tego, że została wykorzystana jako alternatywa wobec klasycznej tradycji myślowej, związanej z takimi kategoriami jak podmiotowość czy tożsamość. Praktyka teatralna natomiast nie tyle uległa marginalizacji na rzecz figury teatralności, ile musiała dopuścić do gry tę drugą, objawiającą się w niemal wszystkich formach kultury pozateatralnej[3]. W obliczu tej dychotomii oraz kontrastu pomiędzy tradycją a jej krytycznym przeformułowywaniem nastąpił zwrot w stronę performance’u i performatywności, zacierających granice pomiędzy rzeczywistością sceny a codziennością[4]. „Wprowadzenie na scenę teoretycznego dyskursu obu kategorii umożliwiło zerwanie z reprezentacyjną funkcją tradycyjnego teatru, pozwalając jednocześnie zachować teatralną aparaturę pojęciową”[5].
Całość artykułu można znaleźć w aktualnym numerze „Fragile” 3 (33) 2016: IMPROWIZACJA.
Przypisy:
[1] E. Fuchs, Death of Character. Perspectives i Theater after Modernism, Indiana University Press, Bloomington 1996, s. 7.
[2] M. Marciniak, Sens i sensulaność. Myśl teatralna Rolanda Barthes’a, Jeana-Françoisa Lyotarda i Jacques’a Derridy, Kraków 2014, s. 325.
[3] Tamże, s. 50.
[4] W kontekście zarysowanej ambiwalencji warto zaznaczyć, że w wyniku problematyzacji teatru wraz z jego przymusem reprezentacji doszło do próby poszukiwania wspólnego dla artystów i odbiorców (bo już nie widzów) doświadczenia − doświadczenia obecności. Próby nowych teatralnych rozwiązań, cechujących się bezpośredniością i ulotnością, doprowadziły do − w najbardziej radykalnej wersji − detronizacji tekstu dramatu, w nieco mniej − współuczestnictwa z wieloma innymi środkami. Por. M. Marciniak, dz. cyt., s. 55.
[5] M. Marciniak, dz. cyt., s. 50.
Dodaj odpowiedź
